Ik bin Fan vun NDR.de/Kultur un heff nu ok dat Glück, dat de Websiet de Dören för Plattdüütsch immer wieter open makt. So heff dor en paar Artikel schreven, wat ik hier geern delen much. Klick op dat Bild, denn kummt de Artikel.
Vele Platt- un Friesisch-Menschen hebbt sik mellt bi mi, to den Artikel wat ik to’ n UNESCO Dag vun de Modderspraak över verscheden Spraak- Biographien schreven heff. Velen Dank för dat Loff, Merci !Ik much aver dorto seggen, dat mien Artikel ahn de wunnerbaren Texte vun de Interviewten nich mal half so veel dögen worr. Bi‘t rechercheren markte ik erst, woveel Emotionen in dat Thema binnen steeken.
Ik denk, dor gifft dat noch mehr interessante Spraken- Biographien, över de een schnacken kunn. Next Year ! https://www.ndr.de/kultur/norddeutsche_sprache/Min-Moderspraak-Plattdeutsche-und-friesische-Sprachbiographien,plattfriesisch100.html
Een Fraag liggt gliecks op de Tung, wenn een sik de minschenmakte (Klima)Krise op de Welt ansüht: Wannehr in de Geschicht vun de Menscheit hebbt wi dat Maat verloorn? Kiek na baven! Blots wenig Lüüd denkt doröver na, dat de ünnerste Schicht wat uns Zivilisation bekleeden deit, blots wenige Kilometer dick is.
In sien vörheriget Book hett de Kieler Philosoph Ralf Konersmann ünnersöökt, woans de „Unruhe“, vun mi mit „Wogen“ översett, in de Welt kamen is. Heff ik hier al över schnackt, man ik mut jüst an de 68’er Hymne vun de Rolling Stones dinken un luuster „I can’t get no Satisfaction“ to. „When I’m watchin’ my TV and a Man comes on and tells me – How white my Shirts can be …. .“ Nackelt Eva un Adam harrn mit „can be’s“ nix an’ Hoot. Se weern „be’s“, sik sülven noog, ruhten in sik, tominnst solang, bet Gott se ut Paradies verjagte. Nu is to vermoden, dat sik mit de Unruh ok dat „Maat“ ännerte. Villicht weer dat ok en Bifang wat den Philosophen bi sien Arbeit an’t vörherige Book in’t Nett gahn is? Jedenfalls is de Forscher wedder ünnerwegens, reist dörch de Tied trüüchwarts. Mit in’t Gepäck de genealogische Botanisierungstrummel. So kiekt he Künstler un Philosophen ut verscheden Johrduusende över de Schuller. Sammelt Wortbedüdens in. Woans bi de Vörsokratiker anfungen, de Begreepe vun minschlich Maat un Meeten in ehr Verhältnis toenanner, uteneen lopen sünd un sik in ehr Bedüden mennigmaal verännert hebbt.
„Alles beginnt mit dem Maß. Kaum sind wir geboren, werden wir auch schon auf die Waage gelegt, werden unsere Maße genommen und mit flinken Fingern in die Datenbank eingegeben“. (RK S.9)
„Maat nehmen“, Maat finnen“, „Maat holen“. Fröh kummt to dat affmeten vun de physikalischen Dimensionen, de moralisch sittliche Bedüdens vun‘ t „Maat“ dorto. Al dat Orakel vun Delphi worschuute, “Nichts im Übermaß“ (RK S.12). Hett wull nix nützt un sun Legenden as Otje Koch, vun den man sik fröher in mien Heimatdörp Ockholm vertellte, dat he sik mit twee Patronen stunnenlang an den Diek op de Luur leggte, um genau twee Aanten to scheeten, bleven de Utnahm.
Üm better to verstahn, woans Ralf Konersmanns faszineerend Wark leest warrn kann, weer dat villicht möglich un finnen Henwiese dorop, wat‘n Philosophen andrifft? Wat dat een Slötel gifft, wodürch een sik dat Verständnis to sien Denken opsluten kunn? Un tatsächli, an mehrere Stellen vun „Welt ahn Maat“ gifft de körtens emeriteerte Wetenschapler vun de Uni Kiel en Inblick in sien, wenn ik dat salopp seggen dörff, Bedrievssystem.
„..philosophische Genealogie … lehrt das Zögern. Sie will den Glaubenssätzen auf die Spur kommen, den Sinnsprüchen und Weisungen, denen wir anhängen und arglos hinterherleben.“ (S.20)
Wat dat Projekt för Ralf Konersmann, so is to vermoden, nich blots en Herkulesopgaav sünnern ok en Hartensangelegenheit is, warrt an‘ t Enn vun‘t Book (S.231) düütlich, dor schrifft De Philosoph.
„Begriffe, Kulturtechniken, und sogar ganze Kulturen können sterben – und sind gestorben. Die philosophische Genealogie arbeitet dem fröhlichen Darwinismus solcher Auslese entgegen, indem sie der kritischen eine bewahrende Funktion zur Verfügung stellt … Das Buch, das ich hier vorlege, will mehr sein als ein papierner Gedenkstein für eine alteuropäische Idee.“
Teel weer dat un arbeiten „dem Verschleiss der Ideen“ entgegen. Un een zentrale Idee is, dat dat Maat in de Saken (Dinge) sülvst anleggt is, „est modus in rebus“ (S.11) as de römische Dichter Horaz sää.
Mit Blick op Seneca föhrt he wieter ut, dat dat över’t Maat scheeten, dat över de binnern Grenzen rutgahn, dat över’t Maat wassen as Teken „des Unvollkommenen“ (RK S.63) ansehn worr. Dat is för ümmerlos adoleszente Tiedgenossen as mi, ob ut de 68er oder ut de 80er NDW-Generatschoon „Ich geb‘ Gas, ich geb‘ Gas! Will nicht spar’n, will nicht vernünftig sein“, swoor to verknusen. Üm so mehr is een denn överrascht, wenn Ralf Konersmann anstee vun’n Ferrari mit eenmal een Maxi Cosi op de philosophische Weltbühn schüvt. O.k. dat is keen Maxi Cosi, man een Rullbett. Un de Vertellen (dat Narrativ) anschoven hett uns Husumer Dichtersmann Klaus Groth al 1849. Vele warrt de Geschicht vun’n lütten Häwelmann je kennen. De överaktive Butscher liggt ünner’t Dack in’t Rullbett. An Enn suust he dormit in´t Maandlicht dörch de Welt, in den Himmel un röppt immerto:„Ik will mehr, mehr! He kann eenfach nich noog kriegen. 210 Kmh op de Autobahn as bi Markus is nix dorgegen. För den Philosophen markeert düsse nüdliche Geschicht nix anneres as den Afscheed:„… von der Welt des Herkommens und des Maßes. … Das Glück wird rauschhaft, der Rausch zum Versprechen ungeahnter, über die Einsprüche der Wirklichkeit erhabener Möglichkeiten.“(R.K.S.95) Blangenbi, dat sülvstfohrende Rullbett nimmt emblematisch dat Automobil vörweg, wat denn erst 35 Jahr later vun Carl Benz in Mannheim erfunnen worrn is.
„Das Gemäße geriet in den Ruf, eine Einschränkung zu sein, ein Instrument der Willkür und der Unterdrückung, die Blockade von Veränderung, Fortschritt und Emanzipation.“ (RK.S.14)
Een Dreih- un Angelpunkt bi Konersmanns Ünnersöken is de berühmte „Homo- Mensura“, Satz wat den Sophisten Protagoras toschreven warrt. Finnen deit een düsset Zitat bi Platon, de Sokrates ziteert, wat in sien Dialog Protagoras ziteert. „Er“ – Protagoras – „sagt nämlich, der Mensch sei das Maß aller Dinge, der seienden, wie sie sind, der nichtseienden, wie sie nicht sind“(R.K 116)
Dat is een groten Verdeenst vun Ralf Konersmann düssen Satz, wat to‘n „Strandgut vun de Europäische Ideengeschichte“ höört, opsammelt un gegen dat Licht (vun de kritische Vernunft) dreiht to hemm. De Implikationen sünd vigeliensch. Een kann un mutt den Satz in de Kontext vun de Erkenntnisphilosophie lesen. Dat Erkennen vun Welt is an dat sinnliche Wahrnehmen vun’ Menschen knütt, an de Möglichkeiten de sien Lief, as Deel vun de Natur vörgifft. So is da Maat begrenzt. Dormit is Sokrates/Platon nich ganz mit inverstahn. De Mensch is nich blots Körper-, sünnern ok Geistwesen, wat sik in de Welt mit de Knööf vun sien Phantasie bilden deit. So verschüvt sik de Fokus vun dat wat de Mensch is, ob dat wat de Mensch dank Vernunft warrn un maken kann. Dorbi blifft dat Maat, wat Mensch, Welt un Kosmos (Weltordnung) unsichtbar mitenanner verbinnen, inbetten deit, liekers intakt.
Dat ännert sik vele Johrhunnerte later radikal mit de Kopernikansiche Wende, wat den Menschen ut (göttliche) Zentrum schmieten dee un em wull dorto dwung alle Verhältnisse nieg to vermeten un kritisch to achterfrogen. Dat Maat weer nich mehr in de Dinge to finnen, nu worr dat Maat an de Dinge anleggt. (vgl. R.K. 137)
„Der Homo Faber kennt keine Haltepunkte; er kennt nur Vorläufigkeiten, und indem ihm das Machen und Mehren … zur zweiten Natur wird, rückt schliesslich alles, was ihn umgibt, in den allumfassenden Kreislauf aus Herstellen, Verwerten und Entsorgen ein.“ (R.K. S.148)
De Ingenieure kreegen dat Leit. De Ethik wat in‘t protagoreische Maat betto wahnte, worr utquarteert. Anstee trucken niege Mieter in, wat sik Nützlichkeit, Effizienz un Machbarkeit nöömten. Fungscheneerte en Tiedlang je ok ganz goot, man jichenswann fung een an un buute de Stadt üm de Automobile herum. Footgänger stöörten. Op de Feller weer dank Monsanto un Co nu keen Un-Kruut mehr to finnen, man ok keen Insekten. Deerten worrn op lüttsten Ruum inspaart, Küken schreddert, Ferkel kastreert. De Polkappen smölten aff, CO2 en mass produzeert. Wat dorbi an „Kollateral“-Schadens bet hüüt rutsuurt(e) is bekannt. Ob dat Sinn makt, düsse Ümwelt- Schadens nu to bepriesen, üm se in dat Homo- Faber-Universum to integreeren un kalkuleerbar to maken, steiht op een anneret Blatt Papeer. Ralf Konersmann hett dat nich nöödig un moraliseeren, keen Spur dorvun in’t Book. Wat he deit is, he leggt frie, wat lang verschütt gahn weer: To Anfang leegen minschlich Maat un Meten dicht binanner. Un mien diffuset Buukgeföhl seggt mi, in düssen Befund liggt en emanzipatorischet Potential, dat wi heven oder ok böhren schullen.
Siet mehr as tein Johr is Moderator Gerd Hausotto mit sien Crew dorbi un maken en professionelle Talkshow in´n Offenen Kanal Kiel. Nu hebt se mi inlaadt, un ik heff mi freut. Gerd Hausotto is in Kiel/Hassee opwussen un hett dor plattdüütsch mitkregen. So heff ik em froogt, wat he dat Interview nich to´n Deel op Platt maken kunn? „Woso eegentlich nich?, maken wi!“, sää he“. Lüüd, wenn ji Platt snacken doot, nich blots in „res privata“, sünnern ok in „res publica“. Danke Gerd!
In düsse Tied, wo dat physische Plegen vun soziale Kuntakte den Anfangsverdacht vun Körperverletzung opwiest, liggt dat in de Natur vun de Saak, dat een doröver nadenkt, wat un woveel vun wat, een egentli nipp un nau vun den Annern oder de Anneren bruukt oder nich bruukt. Hebbt uns de verleden Manden alltomal to groffe, to soziopathische „Kaspar Hausers“ warrn laten, de keen Gesicht, keen Körperspraak, keen Gesten mehr lesen köönt un achter de Mask emotional op’ n Teehnfleesch kruupt? Tücht Corona tospitzt Grobiane un Mimosen?
Muteeren wi blangenbi, ahn dat to weten, sülvst to niege Mitarbeider vun de „Monster AG“ un verfehren uns gegensiedig? Wat in den Animationsfilm de Döör vun’t Kleederschapp bi Nacht is, nämlich de Togang to de Gespensterwelt, is de Huusdöör för uns bi Dageslicht. Wobi sik de Fraag stellt op de Monsters egentli vör, oder achter de Döör wahnt?
Man, wi weern utgahn vun de Fraag, vun dat Bruken. Wi brukt Eten, drinken, Luft, twee Autos, Levensversekern, dat niegste Smartphone, un de natürlichen Ressourcen dorto, de wi afbuut, dormit wi uns Leven so tosamenklütert, as wi meent dat dat ween schall. De „Monster AG“- Sellschapp leevt vun „Bang ween“- Energie, wat in Strom ümwannelt warrt. Ahn Kinner de sik verfehrt, huult un mit de Tehn klappert, worr dat heele System tosamenbreken. Blackout. Keen Kinnerschree keen Monsterzivilisation. Keen Angst, keen Strom, keen warme Stuuv. An’ t Enn suurt dorbi ruut, dat de böse Wulf egens en sööte Wulf is un dat Lachenergie 10x mehr Knööf in sik spiekert, as Huulstoff. De Tragödie is ümschreven un kriggt‘ n Happy End. Man de industrielle Produktionswies, Kinner en masse as Ressource uttonutzen, warrt as kulturindustrielles Grundprinzip bi behalen. Film un Merchandising spelten alltohoop mehr as en halve Milliarde Dollar in. Ut welke Grund ok ümmer, ut de Minschenwelt dörff keen Tüüg mit torüüch in de animeerte Monster-Pixar-Kosmos nahmen warrn. De animeerte Minschenwelt dörff de animierte Monstropoliswelt nich kontamineeren. As en Monster na sien Optritt in en Kinnerstuuv ut Versehen een Kinnersocke retour mit na de Fabrik nimmt, is de Düvel los.
Dat weer interessant un fragen sik, woans dat moderne Pixar-Märken in de Traditschoon vun Rotkäppchen un de Wulf steiht, Struwelpeter, Max un Moritz?
Fraagt wi en Philosophen wat he to dat Thema Bruken seggt. Martin Heidegger hett in sien Vörlesen „Wat heet Denken“ dorop henwiest, dat Bruken nich blots be- oder afnutzen meent. Bruken kann veel mehr ween as dat. Bruken kummt vun Bruuk(doom). Dat gifft den Bruuk, de Plegen und Bewahren in sik vereent. Dorto mutt een sik inlaten köön. Inlaten heet, Ruum geven för dat wat tokaamen deit, to’n vörliggen kummt.
Im Brauchen liegt das sich anmessende Entsprechen. Das eigentliche Brauchen setzt das Gebrauchte nicht herab, sondern das Brauchen hat seine Bestimmung darin, daß es das Ge- brauchte in seinem Wesen läßt. Aber dieses Lassen meint keineswegs das Unbekümmerte der Lässigkeit oder gar die Vernachlässigung. Im Gegenteil: das eigentliche Brauchen bringt das Ge- brauchte erst in sein Wesen und hält es darin. Der Brauch ist, so gedacht, selber der Anspruch, daß etwas in sein Wesen eingelassen werde und das Brauchen nicht davon ablasse. Brauchen ist: Einlassen in das Wesen, ist Wahrung im Wesen.
M.Heidegger „Was heisst Denken?“, Tübingen, 1954, S.190
Heideggers Wöör sünd natürlich in een heel annere Kontext wussen, wo he sik nich mit schietige Kinnersocken uteneen setten müss, sünnern mit’n Vorsokratiker Parmenides un mit dat Wat vun‘t Ween un Sien. Woans finnst du de originole Farv vun’ Chamäleon ruut? Sett em op en anneret Chamäleon. …. Villicht brukt wi uns, dormit wi uns gegensiedig in dat hier un jetzt halen oder fastholen köönt. „Always look on the bright Side of Life.“
Dat Phänomen hett wull jedeen mal in de Köök beobachten kunnt, de’n Putt vun‘t Füür nahmen hett un dor pölerte wat vörbi op de hidde Herdplatt. All inˋt Jahr 1756 hett de Duisburger Wetenschapler Gottlob Leidenfrost sik dat mal ´nauer ankeken.Twüschen Woterdrüpens un de hidde Böverfläche vunˋn Herd kann en dünne Schicht vun Woterdamp entstahn, op de de Drüpens för en korte Wiel, as op en Luftkissen, över de hidde Fläche suust, bevör se sik vullständig in Luft oplöst. Ut de Makroperspektive sehn, is uns heel kort Verblieven op de Böverfläche vun de Eer dormit to verglieken.
Villicht weer de een oder annere Drüpen dorbi je ok kort in‘n „Flow“, so as ik bi‘t Bülgenrieden, oder bi‘t Schrieven vun düsse Gedanken.
Leidenfrost-Effekt
Neven den so nöömten Leidenfrost-Effekt, wat wi hier as Bifang un Bild vun uns korte Existenz op dissen Planeten mitnehm köönt, fallen uns hier wietere Phänomene vör de Fööt, de sik vör den Herd stellt oder leggt. Denn de Füürsteed is nich blots de Steed wo Eten torecht makt warrt, oder Hephaistos sien Iesen smeed heet, sünnern en Steed, de deep in uns Denken wiest, wat Spraak heet un dorin vele Aflegger utbildt hett. Meent, verscheden Metaphern, Begreepe un Gedankenbillers wat dormit tosamen hangt, blenkern över de Tieden in verscheden Bedüdens op, verleert Form un Faarv, warrn na Gebruk utspütt un backen, kunn man in de laatmoderne Tied seggen, as ole wegsmeten Kaugummi ünner de Fööt, an uns Verstahn fast. Bet een se opsammeln deit um ehren Anfangssmack un Tostand to rekonstrueeren. Dat wedderum kunn uns hölpen to begriepen, woso wi manke Brennpunkte und Krisenherde erst bemarkt, wenn dat to laat schient.
Legg mal‘n Tacken to
Egentli kaamt wi je in düssen hilde Tieden ümmerlos to laat. Sodat de Seggwies. „Legg mal´n Tacken to as Imperativ vun uns hilde Tiet leest warrn kunn! Afleiten deit sik de Seggwies vun‘n Ketel, de an een Keed oder Iesen över‘t Füür hangt, wo siet‘n Middelöller de Afstand över Tacken reguleert warrn kunn. Man nix warrt an Enn so hitt eten as dat kaakt warrt, ok dat seggt en Schnack.To Anfang avers, historisch sehn, kreeg dat Füür Been, worr mobil makt. Denn mit Füür ünner‘n Ketel leet sik nu nich blots Kaninkenragout tövern, sünnern ok´n Dampmaschien bedrieven.Toerst op de Stee, denn op Röör.
Mobile Füürsteden
De Ketel kreeg Deckel, Kolben, Zyliner, Ventile, stunn nu ümmer ünner Damp, weer ümmerlos in Bedriev un hölp toerst, dat Woter ut den Ünnergrund to pumpen, dormit de engelschen Arbeiders noch deeper in de Flöze krupen kunnen üm noch mehr fossilet Brennmaterial ut de Deepde to föddern. Een leggte nu ümmer mehr Tacken to un de op un daal Bewegen vun den Kolben worr jümmer effizienter in Rotation översett. De mobilen Füürsteden fungen nu sülvst an Füür to spütten, setten de Welt in Brand.
Höör di dorto dat Stück „Warszawa“ op dat Album „Low“ (1977) vun David Bowie an. Wenn ik den Song höör, stell ik mi för, mit en Drohne över de Ruinen vun de polnische Hauptstadt na den 2. Weltkrieg to fleegen. Bowie sülvst harr wull an wat anneres dacht, he wull, so is to lesen, dat vertwiefelt Geföhl vun insparrt sien achter den iesern Vörhang infangen. Villicht speelt dat ok gar keen Rull, wat de Künstler jüst dacht hett, as he dat Stück komponeeren dee, oder dacht hett, as he interviewt worr? En Düvel warrt de Künstler doon, sien Warken so klaar to ümrieten, dat dor keen Interpretatschioons- Speelrüüme, keen Frieheit mehr blifft. Jüst üm de gung dat Bowie je in sien Song „Warszawa“.
Ikarus
Wenn ik en Waterdrüpen weer, worr Ik to „Heroes“ danzen un mi to „Speed of Life“ den wull „lakonischten“ Kommentar to de Laatmoderne, opwarmen. (Bowie harr wull faststellt, dat de Song ganz ahn Vocals better in sik steiht.) De Song hett wat positivet, vun wegen, dat dat wieter geiht un dat op de Ruinen vun de Zivilisatschoon mit ehre tweien „Bahnhof Zoo“- Seelen liekers sowat as lütte Planten vun Optimismus wassen kunnen. Inˋn Takt vunˋn Fortschritt kaamt ümmer mehr Füürsteeden in‘t Spill. De Steerns, de Füürsteeden an‘n Heben, sünd för luuder Licht meist nich mehr to sehn. Verkehrs- Wahn- Levensrüüme warrn tosamen schoven as dat explosive Gemisch in’n Zylinder vun‘n Dieselmotor. As lang, as de Smartphoneuser dorbi nich de Ogen vun ehre Bildschirme afwennen doon, de jüm ehr Welt inrahmt, flüggt nix ut de Bahn oder utenanner.
De Söhn vun Daedalos harr je blots een grote Füürsteed an‘n Heben to regeln, wat he sik sülvst un sien Flögel ut Wass vun‘t Lief halen schull. Man, woans schüllt wi modernen, primitiven Menschen mit all de Füürsteeden de ok Buusteeden sünd, torecht kamen ahn aftostörten? Mi maakt dat al mall, wenn bi uns in‘n Bedriev „Lotus Notes“ dörch „Outlook“ ersett warrt un ik mien Opmerksamkeit oder Fokus op een Punkt twüschen twee Füürsteeden leggen mutt. Wat dorto föhrt, dat düsse Punkt dörch dat Brennglas bekeken, sülvst to brennen anfangt. As bi Homelander vun de „Boys“, de as perverteerten Supermann mit extrem utwussen Ödipuskomplex de heele, püke, schiere amerikaansche Superhelden- Serienwelt in Brand sett hett, de ik as Jungkeerl merrn in de 70er in’ n Aggregattostand vun bunte Ehapa-Comics regelrecht opsogen heff. Nu heff ik de Füürsteed al wedder ut‘n Fokus verloorn.
Herd is Fokus
Dat latiensche Wort för Herd is Fokus un dormit schient de Doppel- un Mehrbedüden op, de mit uns vun Anfang an speelt un bedacht warrn much. Mien Vermoden is, dat sik vun dat Wort Herd oder Fokus utgahend fröh tominnst twee Bedüdens-Stammbööm uteneen entwickelt hebbt. Wohrschienlich al to Gallileos Tied, as de erste(n) Brillenmaker sik Linsen utspekuleerten, anfungen deen in dat Lütte un dat Grote rintokieken. Dat Maat nehmen, Logik, Mathematik, Physik överhaupt de so nöömten „exakten“ (Natur)Wetenschapen entwickelten sik, greepen na de Welt. Leggten se ünner‘t Mikroskop, worrn dordörch to Beobachters un kregen dormit Distanz to sik un de Welt, de nu na Gusto komputeert warrn kunn. De Wetenschapen deelten sik in jümmer lüttere Boomdiskurse op. Objektivität weer de Versöök ahn Lief to denken, man dat hett noch nümms vun uns Irdischen schafft. Dat hett nicht Hand noch Foot. Dor existiert wohrschienlich ok keen Spraak ahn Lief, de keen reine Computerspraak is. Wi sünd ok nich blots Oogenminschen de mit tonehmend Öller de Fähigkeit ton Akkomodeeren verleeren. De Kanten warrn unscharp „blurrt“ as bi Harry Blocks alter ego in „Deconstructing Harry“ vun Woody Allen. En geniale Szene för de Filmgeschicht, dat Filmteam kann nich begriepen, woso de Hauptdarsteller nich scharp to stellen geiht.
Ruut ut den öffentliche Ruum, tohuus in de eegen veer Wände, winnt he jümmers nich mehr an Kontur. Wat he wat verkehrtes eten hett, fraagt sien Fru? Wat he sik nich so goot föhlt hüüt? He makt den Indruck as weer he nich ganz klaar, afwesend, unkonzentreert, nich bi sik, föhlte sik matschig, nich fokusseert. Genial woans Woody Allen dekonstruktivistische Philsosophie to Bild kamen lett.
Uns dääglich Erfahren lett uns glöven, dat jedet Ding, een mehr oder minner klare Butenlinie besitten deit. Un wenn dat Ding keen klare Butenlinie besitt, is de Nevel Schuld oder de Akkomodationsunfähigkeit vun jümme Oogen. Oder dat Bild warrt nich scharp, wiel dat Objekt sik to gau bewegt. Wenn de Grenz twüschen binnen un buten verswimmt, köönt Subjekt un Objekt inenannerfallen un sik oplösen. Man stell sik för, nich blots Harry löppt „out of Focus“, sünnern ok de Kamera, de den Schauspeler filmt, oder de Kameramann sülvst, denn is allens Nevel.
In en fröheren Artikel, wo dat üm de Wogerie vun de Welt gung, is je al nateknet worrn, dat dat Levenstempo vun Adam bet Apple düchtig antrucken hett. Soziologieperfesser Hartmut Rosa snackt dor sogor vun „Beschleunigungstotalitarismus“. Kunn dat angahn, dat een de Leidenfrost Effekt noch anners utleggen kunn? Da dat gaue Danzen op de hidde Heerdplatte överhaupt erst de Vörutsetten dorför is, dat wi en lütt beten länger op düsse Eer verwielen köönt?
De Parabel „Wenn De Haifische Minschen weern“ is je, as annere „Keuner“ -Geschichten för vele Schöler as mi fröher ok, Plichtlektüüre ween. Sach- und Bedüüdensebenen interpreteeren, dorto en Düütschklausur schrieven, dorbi kann denn ok gau mal de Lust un dat Interesse an düssen groten Dichter verschütt gahn. Ümso interessanter is dat, wenn een Johrteinte later, düt Book in de Hannen kriggt un denn noch in twee Spraken!
Autor un Översetter Karl- Heinz Groth ut Goosefeld hett mi een Exemplar tostüürt un ik heff mi besünners mit’n Geschicht befaat, wo dat üm dat Verhältnis vun Natur un Kultur geiht, de mi jüst nich ut’n Kopp geiht. Hier een utarbeit Utsnitt ut unse Korrespondenz.
„Op’n ersten Blick kann ik seggen, dat Book is wunnerschön opmakt.“ Op’n tweeten analytischen Blick wiest sik för mi ok, woso. Blau is de Ozean, Swatt steiht för Knööf (Macht), Rot kunn symbolisch för dat Leven un de Leevde stahn. De Haifisch is hier överdragen mit’n Macker konoteert, wat je ok passt, wenn een de Brechtsche Interpretation vörweg nehmen deit. Mehrstendeels fangen Keerls je ok de Kriege an, oder finanzeeren se tominnst. Sodennig passt dat ok, dat de Haifisch Antogg un Krawatte driggt. Dat he sien Hand lässig in de Büxentasch hett, wiest, dat he wieter baven in de Hierarchie steiht, un wull meent allens ünner Kontrolle to hemm. Spannend an de vertruute Pose is ikonologisch sehn, dat een sik vörstellen kunn, dat de Haifisch-Macker sik jüst erst in en Haifisch verwannelt hett un sien Date „dressed in red“ (Rotkäppchen?) dat noch gor nich mitkreegen hett. Wenn se hochkieken dee, worr se sik düchtig verfehren. Oder se grient un is dormit Komplizin vun den Haifisch.
„Ik befaat mi jüst mit „Herrn Keuner un de Natur“ un denk mi, wo swoor dat för di ween sien mut, düsse hoch konzentreerte, deelwies artifizielle, abstrakte Spraak vun den Kopp op de (plattdüütschen) Fööt to stellen, un denn överhaupt dat heele Wark to „över-setten“.
Ik seh dor bannig vele ruutfordernd Aspekte, de bi dat Översetten en Rull spelen.Twee dorvun, de mit’n Vörgang vun dat „Abstrahieren“ tosamen hangen, much ik geern in‘t Spill bringen. To abstrahieren kann je 1. bedüden, wat aftotreken, wat to entkleeden, de Schell afpulen, dormit een överhaupt erst an dat Egentlich ran kamen deit. 2. mut de Översetter dat Egentliche wat he denn funnen hett, wedder anriekern, dormit de översett Gedanke sik in de annere Spraak nieg inrichten kann.
Wenn du översettst:“ Ik würr geern af un an, wenn ik ut mien Huus herutgahn do, en poor Bööm sehn“, ünnerscheed düsse Satz sik all in de Grammatik vun dat hochdüütsche Original, wiel dat düsse „Irrealis“-Konstruktion, k bün keen Sprakenwetenschapler, in’t Plattdüütsche meen ik, nich gifft.
Düsse Satz seggt denn nich mehr datsülvige as de, wat B.B. opschreven hett, man de egentliche Sinn hest du mit dien Översetten as implizite Interpretation bannig goot dropen. Sodennig makst du je ok Gebruuk vun dien egen Interpretationsspeelruum, wenn du ton Bispill „.. aus dem Hause tretend“ bi‘t tweete Mal mit „wenn ik ut dat Huus pedden do“ översetten deist.
Wat ik dormit pars pro toto seggen will is, dat bringt mi bannig veel Sposs un jumpen mit di vun Kortgeschicht to Kortgeschicht, Siet to Siet, vun de eene in de annere Spraak, un loten ut, wat sik twüschen linke un rechte Breegensiet an niege Gedanken entwickeln doon. Sodennig kann ik mi full un ganz dat Geleitwort vun Prof. Willy Diercks ansluten, de seggt:“Der sprachliche Gegensatz ist unübersehbar, … ein wirkliches Denkvergnügen“
To de Situatschoon vun’t Plattdüütsche Theoter in’t Land: De Vörsittersche vun de Nedderdüütsche Bühnenbund SH, Gesa Retzlaff, hett tosamen faat, wat dat Corona-Johr 2020 för de 16 Mitglieds-Bühnen in’t Land mit mehrere hunnert Hölpers bedüüd hett. As Plattmensch kann ik nix dorto doon, oder weg nehm. Ehr Metaphern finnt en direkte Weg to mien Hart. Dütwegen Bühn frie för Gesa!
„Ik will unse Situatschoon mal mit en Bild beschrieven:Wi sünd in de Nedderdüütsche Bühnenbund en grote Familie över ganz SH verdeelt, de mit en bunte Fuhrpark ünnerwegens is plattdüütsche Theater ünner de Lüüd to bringen. In de letzten Johren hebben wi dormit in’n Snitt umbi 100.000 Tokiekers faatkregen. Vunjohr kamen wi nich mal op 20 Dusend un de weren meist all al in de Januar un Februar bi uns. Um dat Bild wiedertomalen: In unse Runn sünd welke Bühnen mit Sprinters ünnerwegens, annern mit 20-Tunners.
Dat wirkt sik op de Betriebskosten un bi en Vullbremsung, as in de März, natürlich op de Bremsweg un de Ladung ut. Mehrere Bühnen harrn Anfang März al Produkschonen komplett utpackt, stunnen direkt oder bald vör Premieren, de se denn sotoseggen vun de Ladefläche schaten sünd. De meisten Stücken dorvun sünd nu eerstmal wedder inlagert, solang, bet de Rahmenbedingungen dat Ruthalen wedder lohnen.
Aff un an freut een sik as Journalist, wenn man Lüüd drapen deit, mit de een sik vun Anfang an glieks wunnerbar versteiht ! So jüst passeert mit Schauspeler Nick Wilder, wat as Klaus Wilder vör 68 Johrn as Buurnsöhn op Fehmarn to Welt kamen is. He hett veel beleevt, is as Droomschipp Doktor wiet reist, dorvör weer he „Hallo, Herr Kaiser“ dat Gesicht vun en grote Versekern. Keen beten överkandidelt, total sympathisch. Worr mi freun wenn jem düsse Geschicht vun mi deelen worrn.
Wokeen kennt dat nich, dat Geföhl, dat hild to hem. Dat Geföhl, nich noog wogt to hem. Immer in Bedriev ween to möten, bestännig andrieven to warrn. Kiek in de bunten Hölps- un Modetietschriften, dor warrt dat Thema jümmers wedder opgrepen, week spöölt un diverse mehr oder minner stereotype Raatslääg utspütt. Find dien Mitten, mak Yoga, gah joggen, haal deeper Luft, üm di sülvst un dien Seel (wedder) to finnen. Man, Philosoph Ralf Konersmann gravt deeper, schickt sien Synapsen op de Reis un stiggt mit uns in de Tiedmaschien, wo wi bet ton’n Anfang vun‘e abendländische Kultur, bet to Adam un Eva mitnahmen warrn.
Dat Teel vun‘n Philosophen is to kieken, un to begriepen, wat oder welke Gedanken uns anstött uns Mentalität formt un uns ut dat (paradiesische ) Glieksgewicht brööcht hebbt? Fragen, mit de de Philosoph vun de CAU Kiel sick vele Johrn uteneen sett hett. Rutsuurt is dorbi denn „Die Unruhe der Welt“, en Essai mit 331 Sieten plus 130 Sieten mit Henwiesen.
„Wat is dat glückliche Leven?“, fraagt de Stoiker Seneca glieks to Anfang un gifft sülvst Anter: „Ahn Sorgen to leven un binnerst Ruh to hemm“. So, as in‘t Paradies. Een Mythos, de veel öller is as de hilligen Bööker sülvst, wat düsse Urtied-Vertellen opgrepen un för sik ümarbeit hem. Nu dedektiert Philosoph Ralf Konersmann in de Genesis glieks twee Vörfälle wat uns kulturelle DNA op Unruhe ümprogrammeert hebbt. Nümmer 1. Adam un Evas Sündenfall, wat dorto föhrt hett, dat Gott uns Vörfahren ut‘n Gorden Eden verjagt hett un denn 2. dat Adams öllste Söhn Kain, de Ackerbuur, sien lütte Broder Abel, den Scheeper dothaut hett. Endgültig vertöörnt mit Jahwe, dreiht de Urfamilie sick vun‘t Paradies weg un wannert na dat Land Nod hen, wat dat hebräische Wort för Unruhe un Ruhelosigkeit is.
Later seggt de Mönk „Ora et labora“ un meent dormit dat de Menschen ehren Freeden wull nich mehr op düsse Welt finnen wart, avers wenn se Gott anropen ut de Stille vun‘t Kloster, keemen se düssen Tostand wull tominnst en Stück neger. Bi de Lektüre vun Ralf Konersmann sien philosophische Ünnersööken warrt klaarer un klaarer, dat de Unruhˋ nich erst dörch de industrielle Revolution, mit’n Wevstohl un de Dampmaschien in de Welt plumpst is. Dor harr ik egens de entfesselte Technik in Verdacht hat. De Iesenbahn as Tiet- un Ruum Vernichter, wat Schienen bet na Ausschwitz un Dachau möglich makt. De Morsetelegraph wat Kontinente mitenanner verknütt, de erste digitale Vermiddeln siet de Füürsignalkeed vun Troja. Dat Telephon, wat de Spraak vun den Spreker trennt, se in Echttiet um den Globus bölkt, ahn dat dat keen Wulkenkratzers in de Wallstreet geven worr. Lenkraketen op den Padd wat in Echttied Satellitenbiller na de Kommandobunkers funkt, bet to‘ n Inslaag. „Rasender Stillstand“ (Virilio). Hett dat ganze Malheur nich villicht överhaupt dormit anfungen, dat de erste Philosoph, Thales vun Milet, de Oogen vun de Eer in den Heben richt hett?
Thales vun Milet düükert bi Ralf Konersmann nich in sien Book to de Unruh vun de Welt op, dorför avers vele annere plietsche Denker un Wetenschaplers vun Adorno bet Zwickel. Wat dat Lesen vun dat Book för mi nu persönli so interessant un besünners makt? Villicht so: Dörch de Mannigfaltigkeit vun Gedanken un Themen wat de Autor mit grote Lust un Akribie vun de erste bet to de letzde Siet vör sien Publikum opstellen un utbreeden deit, warrt een vun Anfang an, en ganz egen Handschrift wies. De Autor schrifft över de Wogerie, nimmt doran Andeel, ahn sülvst polemisch to warrn as ton Bispeel Adorno in de Dialektik vun de Opklären. Ik meen hier schrifft en Flaneur in de Traditschoon vun Walter Benjamin, de sick de Unruhephänomene dörch een goot poleerte philosophische Theoriebrill bannig scharp ankieken un denn heel suutje analyseeren deit. In’t Johr 2017 hett he för sien“Wörterbuch der Unruhe“ den renomeerten Tractatus-Pries vun dat Philosophikum Lech wunnen. De Jury harr dormals sinngemäss seggt, de Autor worr dat wunnerbar torecht kriegen, de „friee essayistische Form mit philosphische Stringenz“ to verbinnen. Dat worr ik ünnerstrieken. Blots een Bispeel. För’n Hobbyphilosophen as mi, höört de Utdruck „Pantha rhei“ (alles fliesst) vun‘n Vörsokratiker Heraklit natürli in den philosophischen Warktüügkassen. Nu wiest Ralf Konersman nich blots
dorop hen, dat sik düsse Begreep as „affsolute Metapher“ versülvstännigt hett un för allens mögliche stahn kann, sünnern, un dor arger ik mi en beten över mi sülvst, düsse „Edelmetapher“ sick sülvst wedderspreken deit. Woso bün ick dor nich vun sülvst op kamen? Dat Bild vun de totale „Fluidität“ fungscheneert blots, wenn du Fastland mitdenkst, en Punkt fast leggst, op de du di betreken, oder vun wat ut du op dat, wat wogt kieken kannst. Kulturphilosoph un Soziologe Georg Simmel weer dat, de Begreepe mit Geldstücke vergleken hett, de dörch vele Hannen gaht un dordörch denn affnutzt warrt. So dull, dat een jichenswenn nich mehr weet, wat egens opstahn hett. So is Ralf Konersmann to verdanken, dat affgrepen Begreepe wedder tastend föhlbar warrn. Anstee vun en Schlusswort. Op Siet 240 schrifft Ralf Konersmann een heel wichtigen Satz:
„Keen interpreteert, hört op Marionette vun sien Schicksaal to ween“
Düsse Inladen bün ick geern folgt.
Mien hochdüütsche „SH Schnack“ för NDR 1 Welle Nord is hier to finnen.